توضیحات
مقدمه کتاب:
بسم اللّه الرحمن الرحیم الحمد للّه ربّ العالمین
افضل سلام و صلوات بر اکمل کلمات اللّه التامّات محمّد مصطفى و آله خیر الورى. ان اللّه و ملائکته یصلّون على النبیّ یا ایّها الّذین آمنوا صلّوا علیه و سلّموا تسلیما.
قوله- علت کلمته-: «قُلْ لَوْ کانَ الْبَحْرُ مِداداً لِکَلِماتِ رَبِّی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ کَلِماتُ رَبِّی وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً». (الکهف ۱۱۰).
هزار و یک کلمه و هزار و یک نکته توأماناند- یعنى دو اثر همزاد عدل یکدیگرند- لذا هر آنچه در وصف شمایل این گفتهایم مر آن دیگرى را نیز شامل است؛ چه هر نکتهاى از این، کلمهاى دلپذیر است؛ و هر کلمهاى از آن، نکتهاى چشمگیر. اگر فرزانهاى آزاده قلم بر لوح آورد که هر یک سفینهاى حامل مثقلات از مطالب متنوّعه و امتعه ممتّعه در هر باب است، درخور تحسین و سزاوار آفرین است.
هزار و یک نکته مکرّر به طبع رسیده است که بحمد اللّه سبحانه، مطبوع انسانهاى دانش و بینش، و مواجه استقبال شایان ایشان شده است. اینک زمان ظهور این مستوره نیز فرارسیده است؛ به امید این که این دو همزاد نیک نهاد، دوش با دوش یکدیگر دائره المعارفى حاوى نفائس فنون سودمند براى دانشپژوهان ارجمند بوده باشند. إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ. (الفاطر ۱۱).
قم- حسن حسنزاده آملى ۱۵ ع ۲ سنه ۱۴۱۴ ه ق- ۱۰/ ۷/ ۱۳۷۲ ه ش
شامل موضوعات:
- عرفان
- فلسفه
- منطق
- کلام
- اخلاق
- تفسیر
- شرح احادیث
- رجال، کتابشناسی
- تاریخ
- ادبیات
- پزشکی، طب
- ریاضیات، هیئت
- فقه و اصول
- ادبیات
- و …
کلمه هایى که در حدّ یک رساله است
۱- کلمه ۳۵۱: سرگذشت عارف الهى آیه الله میرزا جواد ملکى تبریزى (قدّس سرّه).
۲- کلمه ۳۰۳: سرگذشت شیخ محمد حسین فاضل تونى (قدّس سرّه).
۳- کلمه ۳۰۸: رسالهاى در تدوین لغت عرب.
۴- کلمه ۳۲۲: رسالهاى در نکاح و صیغ آن.
۵- کلمه ۳۲۳: رساله رتق و فتق.
۶- کلمه ۳۲۴: رسالهاى در بناى مسجد مدینه و تعیین قبله آن.
۷- کلمه ۳۲۷: رسالهاى از ابن کمونه در مبدأ و معاد.
۸- کلمه ۳۲۸: رسالهاى در حرکت حبّى و تجدّد امثال و حرکت در جوهر.
۹- کلمه ۳۲۹: سرگذشت حاجى سبزوارى (قدّس سرّه).
۱۰- کلمه ۳۳۰: شرح حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربّه».
۱۱- کلمه ۳۳۱: أیضا شرح حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربّه».
۱۲- کلمه ۳۳۲: شرح ابیاتى از حدیقه الحقیقه سنائى.
۱۳- کلمه ۳۳۶: رسالهاى درباره جنّ.
۱۴- کلمه ۳۳۷: رساله وجودیه سیّد على همدانى (رضوان الله علیه).
۱۵- کلمه ۳۴۲: رسالهاى در بیان مصادر نهج البلاغه.
۱۶- کلمه ۳۴۳: رساله رموز کنوز شرح کنوز الأسماء عیانى (قدّس سرّه).
۱۷- کلمه ۳۴۴: رسالهاى مشتمل بر صد کلمه در معرفت نفس.
۱۸- کلمه ۳۴۷: رسالهاى در اثبات عقل کل از محقق طوسى (قدّس سرّه).
از متن کتاب:
کلمه ۳۰۱
این کلمه سرگذشت عارف الهى آیه الله حاج میرزا جواد آقا ملکى تبریزى (طاب ثراه) است:
الف- عارف الهى، سالک مستقیم، محقق ربانى، فقیه صمدانى، و مربّى نفوس آیه الله حاج شیخ میرزا جواد آقاى ملکى تبریزى (رضوان الله تعالى علیه) از اعاظم علماى الهى عصر أخیر، و به حق از علماى فقه و اصول و اخلاق و حکمت و عرفان بوده است.
عظمت مقام عروج روحى آن جناب از تدبّر دستور دستورالعملى که براى آیه الله حاج شیخ محمد حسین کمپانى ارسال داشت و در این کراسه آن را نقل مىکنیم، دانسته مى شود.
آنکه او را سالک مستقیم گفته ام از این روست که…
کلمه ۳۱۲
کاملان را تفرقه از مقام جمع، و جمع از مقام تفرقه، محجوب نمىگرداند. فتبصّر.
کلمه ۳۲۱
روح بخارى لطیفترین اجسام است به گونهاى که کأنّ برزخ بین مجرّد و مادّى است. و آن از امتزاج لطائف ارکان اربعه بعضى با بعضى حاصل مىشود.
و مراد از ارکان اربعه، اخلاط اربعه دم و صفراء و بلغم و سوداء است. و ما به نحو مفصّل و مستوفى در دو درس ۱۲۹ و ۱۳۰ دروس معرفت نفس، و به خصوص در شرح عین یازدهم سرح العیون فی شرح العیون از روح بخارى بحث نمودهایم.
این روح بخارى، مطیّه اولى نفس است، زیرا که روح بخارى لطیفترین اجسام است به گونهاى که کأنّ برزخ بین مجرّد و مادّى است. و آن از امتزاج لطائف ارکان اربعه بعضى با بعضى حاصل مىشود. و مراد از ارکان اربعه، اخلاط اربعه دم و صفراء و بلغم و سوداء است. و ما به نحو مفصّل و مستوفى در دو درس ۱۲۹ و ۱۳۰ دروس معرفت نفس، و به خصوص در شرح عین یازدهم سرح العیون فی شرح العیون از روح بخارى بحث نمودهایم.
این روح بخارى، مطیّه اولى نفس است، زیرا که نفس اگرچه جسمانیه الحدوث است و لکن در عین حال تعلّق روح مجرد با جسم کثیف بىواسطه جسم لطیف، معقول و ممکن نیست. و هر چه اعتدال روح بخارى بیشتر و بهتر باشد آثار نفس قویتر و نورانىتر است، فتدبّر.
کلمه ۳۵۰
این کلمه حاوى هشت سؤال در علم و دین و جواب آنها به تفصیل ذیل است:
باسمه تعالى
حضرت آیه الله حسنزاده آملى (دامت افاضاته)
با عرض سلام و تحیّات خاطر شریف را مستحضر می دارد:
به علّت مطرح بودن بعضى شبهات در اذهان طبقات مختلف جوامع اسلامى، خصوصا جوانان، در مورد رابطه علم و دین، تعدادى سؤال تهیه شده و براى بعضى از دانشمندان علوم تجربى، فلاسفه و متکلّمین مسلمان و مسیحى داخل و خارج ارسال شده است. در اینجا به دلیل سهولت بحث، علم به مفهوم علوم تجربى بکار رفته است. پاسخها قرار است به صورت کتاب به زبانهاى فارسى و انگلیسى منتشر شود. شرکت حضرتعالى در پاسخگویى به این سؤالات موجب امتنان خواهد بود و در انتشار دیدگاههاى اندیشمندان مسلمان در سطح جهان تأثیر بسزائى خواهد داشت.
با تشکر و آرزوى مزید توفیقات براى حضرتعالى
دکتر مهدى گلشنى- رئیس پژوهشگاه علم انسانى و مطالعات فرهنگى
جلد سوم کتاب هزار و یک کلمه شامل کلمات ۳۰۱ تا ۳۵۰ می باشد.