تفسیر فواتح الالهیه | دوره چهار جلدی

ترجمه تفسیر فواتح الهیه | نوشته نعمت‌الله نخجوانی نقشبندی؛ ترجمه مسعود انصاری؛ چاپ دوم ۱۴۰۲؛ انتشارات مولی
نعمت الله بن محمود نخجوانی، معروف به شيخ علوان و بابا نعمة الله، از علما و مشايخ قرن نهم و دهم هجري است. وی از عرفاي طريقت “نقشبنديه” است. مهمترين اثر او تفسير “الفواتح” است، تاليفی با اشارات صوفيانه كه در آن به بيان معان و ذكر مكاشفات و مشاهدات وارده بر خود و تفسير قرآن به سبك اشاری و عرفانی با فصاحت و روانی در تعبير ميپردازد. چند ويژگی اين تفسير چنین است:
بيان مقدمه‌ای در ابتدای هر سوره با عنوان “فاتحه” (سرآغاز)، درباره مسائل عرفانی مرتبط كه ذهن خواننده را مهيای فهم مطالب بعدی ميكند؛ ارائه تفسيری از “بسم الله الرحمن الرحيم” متناسب با هر سوره: نخجوانی در هر سوره به تناسب سياق و مطالب آن، تفسيری متفاوت از “بسم الله” ارائه ميدهد و معتقد است هر سوره قرآنی آغاز و پايانی مخصوص به خود دارد؛ تامل و دقت خاص بر روی اسماء الله؛ سادگی و روان بودن نثر؛ ارائه مطالبی دستوری و عملی برای سالك در پايان هر سوره با عنوان “خاتمه”؛ نپرداختن به مباحث رايج تفسيري از جمله لغت، قرائت، اعراب، اسباب نزول و شكل ظاهری آيه؛ اشاره اندک به روايات يا نقل قول از اشخاص و… . .
تصريح شده كه سلوك نخجوانی بر پايه طريقه عليه نقشبنديه و بهره‌مندی از مشايخ اين مكتب عرفانی است. با عنايت به تفسير، تعلق خاطر او بيش از هر كس ديگري به محیی‌الدين ابن‌عربی است و در مقدمه از او به “راس الموحدين و رييس المحققين” ياد ميكند. روش مولف آن است كه تفسير هر سوره را با “فاتحه=سرآغاز”ی شروع ميكند و با “خاتمه=سرانجام”ی به پايان ميرساند، كه اصولا سرآغاز هر سوره دورنمايی از مطالب آن است كه براي سالک راه ميتواند روشنگر باشد؛ و “خاتمه=سرانجام” نيز چكيده نتيجه‌ای است كه مولف از آن سوره به دست ميدهد… او ميكوشد بين تفسير “بسم الله الرحمن الرحيم” و مضامين سوره پيوندی برقرار كند…
تاويلات و اشارات مولف در برداشت از عبارات و آيات قرآنی، بر خلاف برخی از تفاسير اشاری، اصولا، حتی برای فهم عادی توجيه‌پذير است و تا آنجا كه ممكن است، مفسر كوشيده است كه از تاويلات دور از ذهن بپرهيزد.